Récit 1 : llan sin warrac akkd yemma-tsen akkd baba-tsen (il était une fois deux enfants vivants avec leurs parents)

Maacahu... Llan sin warrac akkd yemma-tsen akkd baba-tsen. Ḥercen, sɛan ṣṣifa, lhan, rebban-ten-id imawlan-nsen akken ilaq. A ttimɣuren, a ttimɣuren, a ttimɣuren, aqrur-nni yeffeɣ-d yewɛer ciṭuḥ.

Iḥemmel ad iɛeddi wawal-is, iḥemmel mi ara d-yini awal d awal, ur yettuɣal ara deg-s, ad yerreẓ wala ad yeknu. Ilaq ad iɛeddi wawal-is, mi ara yefk lɛehd yefka-t.

Asmi meqqer d argaz, iruḥ a d-yessew aɛewdiw n baba-s. Yewweḍ ar tala, aɛewdiw-nni yeggumma ad iqeddem ar tala-nni, ikukra lḥaǧa. Yers-d s ufella uɛewdiw-nni, imuqel : "d acu akka yugad uɛewdiw-agi-inu ? D acu akka ikukra akka ?" Yufa d ineẓd, d ineẓd ar rrif n tala-nni. Ineẓd d aɣezfan, d awraɣ, ack-it. Yeddem-d ineẓd-nni yerra-t ɣer lǧib-is, aɛewdiw-nni iqeddem yeswa aman.

Yuɣal-d ɣer wexxam, yekcem ɣer texxamt-is. Yeddem-d ineẓd-nni imuqel-it, imuqel-it. Yenna-yas "ineẓd-agi i ufiɣ ass-agi, a t-sqisseɣ akk i tullas n taddart, tin ɣef d-yusa, d tin i d jjwaǧ-iw, d tin ara aɣeɣ".

Yeffeɣ-d yenna-yas i baba-s akkd yemma-s. Yenna-yas "a baba, a yemma", yenna-yas "tura atan wwḍeɣ-d i jjwaǧ ilaq ad jewǧeɣ". Nnan-as "a mmi d ayen i nettraǧu, nebɣa!" Yenna-yas "umeɛna ccerṭ-inu, a yi-d-tjemɛem akk tullas n taddart." Yenna-yas "atan ass-a ufiɣ ineẓd-agi, tin iwumi d-yezga d tinna ara aɣeɣ." Nnan-as "maɛlic", ur s-qqaren ara ala.

Jemɛen-d akk tullas n taddart. Ta yezga-yas-d ɣezzif, ta yezga-yas-d wezzil. Ulac akk tin ɣef d-yusa. Ama d ssebɣa-ines mačči d awraɣ ama..., ur d-yusi ara akk fell-asent. Teffeɣ-d weltma-s, yesqiss-as-t kan akka yezga-d! Swaswa! D acebbub n weltma-s. Yuɣal ɣer texxamt xas yezɛef ciṭuḥ, yeḥzen ciṭuḥ, mais yenna-yas "awal-iw ad iɛeddi." Yenna-yas "nniɣ-t-id ilaq ad iɛeddi." Yeffeɣ-d ɣer baba-s akkd yemma-s yenna-yas : "ihi dayen", yenna-yas "awal-iw nniɣ-t-id", yenna-yas "ihi tura d weltma ara aɣeɣ." Nnan-as "maɛlic", ur zmiren ara a s-inin ala.

Taqcict-nni ur teɛlim ara, ur tt-ssɛelmen ara. Ruḥen a ttheggin i tmeɣra, ferḥen akk ad yejweǧ mmi-tsen, a ttheggin i tmeɣra. Wwin-d ticekkarin n yirden, ad frun irden a d-zḍen awren ad seččen taddart.

Taqcict-nni tenna-yas "ihi wellah ar ferḥeɣ ad yejweǧ gma ay a lxir-inu, ay a lxir-inu ad yejweǧ gma." Tenna-yas "ttḥaṣul irden-agi d nekk ara ten-ifrun, d nekk ara ten-ixedmen". Nnan-as "atnin".

Tɛedda meskint a tferreḥ irkelli, teddem-d irden-nni a ten-tferru, a s-tekkes axučč, a s-tekkes aẓru i yirden-nni bac a ten-id-zḍen. Tusa-d tyaziṭ. Tayaziṭ-nni tenna-yas "qaa qaa qaaq, efk-iyi-d ciṭuḥ n yirden." Tḍegger-as takemmict. Tečča-ten dindin tessebleɛ-iten, tenna-yas "qaa qaaq rnu-yi-d ciṭuḥ." Terna-yas daɣen takemmict. Dindin daɣen tessebleɛ-iten, tenna-yas "qaa qaaq rnu-yi-d ciṭuḥ." Tenna-yas "dayen tura ar tameɣra, d kemm ara yeččen akk irden-agi? D tameɣra n gma." Tenna-yas "aha kan tura rnu-yi-d ciṭuḥ neɣ ad am-d-iniɣ." Tenna-yas : "ini-d acu i yam-yehwan ini-t-id, nekkini ɣef yiman-iw ferḥeɣ d tameɣra n gma." Tenna-yas "gma-m d kemm ara yaɣ, d kemm i d tameṭṭut n gma-m." Teẓẓiẓ akin lǧefna-nni, tefqeɛ, tezlez. Tenna-yas "acu akka yeḍran akkagi?" Tenna-yas "amek ara xedmeɣ?" Tenna-yas "ma ufan-iyi-d imawlan-iw dayen, ad ttuḥettmeɣ."

Teǧǧa-yasen-d irden-nni, teǧǧa-yasen-d axxam-nni truḥ, teffeɣ, tawwurt tefk-itt. Truḥ ɣer yiwet akken n tala tesɛa ttejra n ttmer dinna annect ila-tt, tazdayt, tuli fell-as teqqim dinna, teffer dinna ur tt-yeẓri ḥedd.

Ḥewwsen, ḥewwsen, ḥewwsen, ḥewwsen ulac, uɣalen-d ɣer wexxam. Netta yiwen wexxam sɛan tacrikt-nsen d taklit. Tettruḥu ɣer tala-nni tettagem-d, d tala-nsen. Mi truḥ ad teknu ɣer tala-nni a d-tagem, ad twali udem n teqcict-nni di tala-nni. A d-tuɣal ad as-tini "akka akk i cebḥeɣ akka akk i sɛiɣ ṣṣifa nekk a d-ttagmeɣ i medden!" Ad truḥ ad terẓ acmux-nni-ines ad truḥ ɣer wexxam kan akken d tilemt. Mi tewweḍ ɣer wexxam ad tmuqel ad taf iman-is d taberkant-nni i yellan. Tuɣal tenna-yas, truḥ ɣer ccix, tenna-yas "a ccix, ay amɣar azemni, kečč d tabarda nekkni d ṭṭfar, awal i d-tenniḍ a ten-ḍfer, aramma d iɣzer." Tenna-yas "a ttruḥuɣ ɣer tala sɛiɣ ṣṣifa, mi ara waliɣ iman-iw deg waman sɛiɣ ṣṣifa cebḥeɣ, mi d-uɣaleɣ ɣer wexxam akkagi d taberkant." Yenna-yas "a yelli, ruḥ awi taddart, ad muqlen ma tella ttejra dinna di tala-nni. Muqlet amar yella lɛebd s ufella n ttejra-nni." Tusa-d tnebbeh akk i taddart, tenna-yas : "tala umalu yella lɛebd di ttejra-nni, lḥaw ad twalim."
Ruḥen akk imaren d tazzla muqlen akk ttejra-nni, nettat ɛlayet mliḥ ttejra-nni, muqlen-tt akk, muqlen-tt akk. Walan d ṣṣaḥ tella teqcict s ufella. Yenṭeq-d xuya-s-nni, Ḥamram i isem-is, yenna-yas "tagi ihi d weltma, d weltma tagi ayagi yellan dagi."

Iruḥ baba-s yenna-yas "anef-as ihi d nekk ara tt-id-yessersen." Iruḥ baba-s-nni yenna-yas "d yeeelli n wuuul-inu n wuuul-inu, ara yuɣalen d tisliiit-inu rxu yemma-m a taaazdayt." Dɣa a d-terxu tezdayt-nni, a d-taweḍ ɣer tmurt. Ad tmuqel baba-s ad tmuql-it ad tmuql-it ad as-tini "d baba n wuuul-inu n wuuul inu, ara yuɣalen d amɣar-inu ɛlu a yemma-m a taaazdayt." Dɣa ad truḥ tezdayt-nni deg igenni, dɣa a d-iruḥ, dayen acu ara yexdem...

Azekka-yen tuɣal yemma-s, tmuqel-itt kan tenna-yas "d yelli n wuuul-inu n wuuul-inu, ara yuɣalen d tisliiit-inu rxu yemma-m a taaazdayt." Dɣa a d-terxu tezdayt-nni a d-taweḍ ɣer yemma-s-nni. A tt-tmuqel, a tt-tmuqel, a tt-tmuqel, ad as-tini "d yemma n wuuul-inu n wuuul-inu, ara yuɣalen d tamɣaaart-inu rxu yemma-m a taaazdayt." Dɣa ad truḥ deg igenni tezdayt-nni.

Ass-nni yekker xuya-s-nni yenna-yas "d nekk, anef-as kan tura i tagi d nekk ara iruḥen nekk ɣur-s." Yenna-yas "anef-as tura tagi d nekk ara iruḥen ɣur-s, a d-ters." Iruḥ, yewweḍ, yenna-yas "d weltma n wuuul-inu n wuuul-inu, ara rreɣ d jjwaǧ-inu rxu yemma-m a taaazdayt." Dɣa terxa-d tezdayt-nni. Tmuqel-it, tmuqel-it, tmuql-it tenna-yas "d xuuuya n wuuul-inu n wuuul-inu, ara yuɣalen d jjwaaaǧ-inu ɛlu yemma-m a taaazdayt"

Dɣa truḥ tɛelli tezdayt-nni truḥ deg igenni. Netta mi truḥ akken ad tɛelli truḥ deg igenni, yemmeɣ fell-as, yemmeɣ fell-as yexbec-itt-id. Yexbec-itt-id si tḍadect, yeǧǧa-yas taḍadect-is tejreḥ, iclex-as-tt-id. Tenna-yas "ruḥ a gma, a k-yefk rebbi asennan n yedmim, a k-yentu, ur k-t-id-itekkes ṭṭbib wala d ṭṭaleb alamma tekkes-it-id tḍadect teǧǧiḍ tettru." Iruḥ-d s axxam, yewweḍ-d kan ɣer wexxam dayen yekcem usu, yekref akk, ur yezmir ara akk ad iḥerrek. Isennanen deg iqejjiren-is, di tgecrar-is ur izmir ara ad iḥerrek. Iqqim, ɛeddan leɛwam ɛeddan yejweǧ, yesɛa sin warraw-is aqrur akkd teqrurt ula d netta.

Nettat truḥ syenna tuɣal ɣer umadaɣ, qqaren-as ifri. Teqqim deg umadaɣ-nni n yefri. Yettas-d umeksa ikess dinna, a d-yawi akk lmal-is ad ikess si ṣṣbeḥ alamma d tameddit. Nettat ad as-tini, mi d-yeḥḍer ad yenher ad as-tini : "wi akka yellan deg yeckerri, ajeǧǧiḍ a t-iherri, in(i)-as i baba akkd yemma Zelguma attan deg yefri." A d-iruḥ ɣer wexxam ad ittxemmim "acu-t akka tura i d-itteffɣen ɣur-i deg umadaɣ-agi tura ?" Ass-nni iruḥ ɣer wemɣar azemni, yenna-yas "ay amɣar azemni, kečč d tabarda nekkni d ṭṭfaṛ, awal i d-tenniḍ a ten-neḍfer aramma d iɣzer". Yenna-yas "tura nekk a ttruḥuɣ a kesseɣ din i wulfeɣ kesseɣ", yenna-yas "tura a d-iffeɣ ɣur-i lxelq ur t-ttwaliɣ ara, ṣṣut-is a s-sleɣ. A yi-d-iqqar : wi akka yellan deg yeckerri, ajeǧǧiḍ a t-iherri, in(i)-as i baba akkd yemma Zelguma attan deg yefri." Yenna-yas "a mmi, ruḥ ad tekseḍ, mi d-yeḥḍer yenna-yak-d akkagi. In(i)-as : dɛaɣ-k s rebbi, ma ur iyi-d-tenniḍ ara d acu-k, nekkini ur k-xeddɛeɣ ara a lxelq-agi. Arammi iruḥ imaren a d-yeks, arammi d-yenher daɣen a d-yenher dɣa a d-yettḥukku yakk lmal-is ssya w ssya ecc akin err akin. Dɣa tenna-yas : "wi akka yellan deg yeckerri, ajeǧǧiḍ a t-iherri, in(i)-as i baba d yemma Zelguma attan deg yefri." Yenna-yas "dɛaɣ-k s rebbi a lxelq-agi ma ur iyi-d-tenniḍ ara d acu-k? Nekkini ula d nekkini ɛahdeɣ-k s rebbi, ur tesɛiḍ d acu ara k-xedmeɣ." Teffeɣ-d, teffeɣ-d imaren d tameṭṭut acu d ṣṣifa acu d amzur acu d... Yewhem! D tiziri !

Yenna-yas "amek akka dagi i tzedɣeḍ?"
    Tenna-yas "dagi i zedɣeɣ"
    Yenna-yas "ad tedduḍ a kem-jemɛeɣ?"
    Tenna-yas "ad dduɣ".

Tedda-d s axxam, netta ikess lmal-is, nettat txeddem akk ccɣel deg wexxam, ɛacen ack-iten. Ass-nni yenna-yas, yenna-yas "a tameṭṭut ihi am wakka ara ttwaliɣ nemsefham, ma yella ad tqebleḍ a nemjawaǧ." Tenna-yas "maɛlic", tenna-yas "ad qebleɣ."

Iruḥ yewwi-d ccix, jewǧen, sɛan-d sin warraw-nsen, sɛan-d aqcic après rnan-d taqcict. Meqqrit a leɛɛben, ad leɛben weqcic-nni akkd weltma-s dɣa nettat txemmem ɣer xuya-s, tesmekti-t-id, tasa tamcumt tesmekti-t-id. Tenna-yas "ay arraw-inu acemma mi nečča yakk imensi, neqqim, in(i)-as i baba-twen a nruḥ a nerzef."

Dɣa xedmen akkenni, arammi d deg yiḍ, ččan akk imensi, nnan-as "a baba a nruḥ a nerzef akkd yemma." Yenna-yas "a tarwa aniwer ad trezfem? Yemma-twen seg umadaɣ i tt-id-wwiɣ, aniwer ad trezfem ? Ur tesɛim ara aniwer ad trezfem." Dɣa ssusmen, nettat tessusem daɣen, azekka-yen tenna-yas "a tarwa, acemma akka ɛawdet-as i baba-twen. In(i)-as a nerzef, mi wen-d-yenna aniwer ara trezfem, in(i)-as xaṭi yemma tessen."

Arammi d deg yiḍ daɣen a leɛɛben akk akkd baba-tsen, nnan-as "a baba, iḥeqqa, serreḥ-aneɣ a nruḥ a nerzef azekka, nxaq!" Yenna-yas "a tarwa aniwer ad trezfem?" Nnan-as "a nerzef kan ɣer xwal-nneɣ neɣ..." Yenna-yas : ur tesɛim ara xwal-nwen, yemma-twen seg umadaɣ i tt-id-wwiɣ, ulac xwal-nwen." Yenna-yas "serreḥ-aneɣ kan a baba, yemma tessen aniwer ara nruḥ." Yenna-yas "ruḥet!"

Azekka-yen imaren ṣṣbeḥ, tɛedda tesseww-asen akk lqut tewwi-yasen-t deg uḍellaɛ. Tezzwer-iten truḥ, a tleḥḥu, a tleḥḥu, a tleḥḥu, a tleḥḥu, taddart tebɛed. Akken tewweḍ kan ɣer wexxam-nsen ɣer taddart anda llan imawlan-is yeɣli-yasen-d lmeɣreb, swaswa kan, akken i tt-tebɣa déjà.

Tekcem ɣer wexxam-nni, nettat atan tecfa yakk fell-asen, tenna-yas "ay at wexxam ma yella a yi-tessensem? Ma yella a yi-tessensem ? Ata a leḥḥuɣ akkd warraw-inu yebɛed aniwer ara ruḥeɣ yeɣli-d ṭṭlam, ma a yi-tessensem?"

Nnan-as "qqim, qqim ad tenseḍ, ad teččeḍ ad tesweḍ."

Teqqim nettat a tesmuqul kan, twala xuya-s-nni tufa-t di berra, wwin-d kan ssan-as tagertilt iqqim di berra. Arammi daɣen deg yiḍ-nni wwin-t-id ɣer wexxam. Azekka-yen ṣṣbeḥ daɣenni, tenna-yas i warraw-is tenna-yas :
"tura ay arraw-inu ruḥet zwiret, a ken-id-afeɣ ɣer teɛwint n lwiz, ad tleɛbem dinna nekk a d-leḥqeɣ." Nnan-as : "maɛlic". Ruḥen warraw-nni-ines ferḥen imi sen-tserreḥ ad leɛben ciṭ di teɛwint n lwiz.

Nettat tegra-d ɣer yemma-s-nni akkd tmeṭṭut n gma-s, tenna-yas : "a tameṭṭut, i umuḍin-agi tesɛam akkagi ḍunneɣ acu akka t-yuɣen?" Tenna-yas "aaay ahbuh a yelli, amuḍin-agi acḥal aya akka mi yehlek. Ulac ṭṭbib ur d-newwi ara, ulac ṭṭaleb ur d-newwi ara, ulac, ur iḥellu ara meskin, kan akka." Tenna-yas: "dacu-t?" Tenna-yas :"d iqejjiren-is, isennanen neɣ d acu" tenna-yas "ur ileḥḥu ara, ur yettḥerrik ara." Tenna-yas: "zemreɣ a t-ẓreɣ?" Tenna-yas "a yelli ur as-tezmireḍ ara, ma tebɣiḍ ad teẓreḍ-t atan ɣur-m."

Truḥ, nettat yuɣ lḥal tamɣart-nni mi d-tekcem twala, temmuger-d arrac-nni ɣef tewwurt. Tenna-yas :"ayɣer akka truḥem a tarwa, aniwer akka truḥem?" Nnan-as "a nruḥ, tserreḥ-aneɣ yemma a nelɛeb ciṭuḥ di teɛwint n lwiz, a ɣ-d-telḥeq dinna." Nettat tamɣart-nni tergagi-d akk fell-asen, ur ten-teɛqil mais tḥar amek ara sen-texdem.

Ihi truḥ imaren nettat ɣer umuḍin-nni, kksen-as aɣummu. Dɣa texdem-as kan akka s tḍadect-nni akk texdem-as akka s tḍadect-nni zeɛma tettlawi-t. Dɣa yekker, yuɣal-it-id akk rruḥ, yuɣal-it-id lǧehd yekker s ibeddi, nettat terwel, teẓra a d-rren s lexbar. Terwel dɣa a s-qqaren "aya d Zelguma, aya d Zelguma-nneɣ, aya d Zelguma-nneɣ, azzlet ḍefret-tt, azzlet ḍefret-tt." Dɣa tenṭeq-d temɣart-nni tenna-yas "azzlet ɣer teɛwint n lwiz", tenna-yas "taɛwint n lwiz ɣer ruḥen warrac-nni, azzlet ɣer dinna"

Ruḥen imaren d tazzla ḍefren-ten ɣer din. "Aya Zelguma ɛzizen uɣal-d, aya Zelguma ɛzizen uɣal-d semmeḥ-aneɣ!" Tusa-d imaren msamaḥen irkelli, gan tameɣra, dindin sseɣlin-d tameɣra, zlan ixerfiyen, zlan izgaren. Zelguma-nneɣ tusa-d, amuḍin-nni yeḥla, ferḥen akk, tameɣra sebɛa yyam u sebɛa lyali.

Tekfa tmacahut-iw, tettneqḍaɛ tmacahut-iw, ur tettneqḍaɛ rreḥma n rebbi, ncallah!

Littérature orale kabyle